Afganistan’da, hayati bir istihdam kaynağı ve kadınların sosyalleşme alanı olan, kadınlar için işletilen restoranlar Taliban tarafından kapatılmaya zorlanıyor.
Ağustos 2021’de iktidarı tekrar ele geçirmelerinden bu yana Taliban, orta öğretim ve üniversitenin yasaklanması ve katı kıyafet kuralları dahil olmak üzere kadın özgürlüklerini kısıtlayan bir dizi baskı uyguladı.
Kadın restoranları ve mutfaklar sınırlı istihdam seçeneklerine sahip kadınlara kalan birkaç istihdam olanaklarından biriydi. Ancak son dönemlerde Taliban bu kuruluşların kapatılması için baskı yapıyor.
“Afgan Hanımları İçin” anlamına gelen Brai-Banowan-Afgan restoranı, Afganistan’ın kuzeydoğusunda kadınların özgürce çalışıp yemek yiyebildiği az sayıdaki yerlerden biriydi. Kadınlar tarafından kadınlar için yönetiliyordu. Taliban’ın Ahlak ve Fazilet Bakanlığı, Brai-Banowan-Afgan restoranına baskın düzenleyerek “dini fermanlara” uygunluğunu denetledi.
“Kadının kendi parası olmalı”
The Brai-Banowan-Afgan restoranının sahibi Nawa, Taliban grubunun, restoranın dini kurallara uyup uymadığını kontrol ettikten sonra kendisine “Buraya yemek yemeye gelen erkek müşterileriniz var. Dini emirlerimizi ihlal ettiğiniz için restoranınızı kapatıyoruz” dediklerini belirtiyor.
Taliban’ın Ahlâk ve Erdem Bakanlığı, kadın restoranlarının “sadece kadınlara hizmet vermesi ve erkek müşterilere hizmet vermemesi veya erkek personel çalıştırmaması” şartıyla faaliyet göstermesine izin veriyor.
Nawa, “Restorana hiçbir biçimde erkekler gelmiyor. Bu, Taliban’ın işimize yönelik kısıtlamaları artırması için bir bahane.” diyor.
Nispeten varlıklı bir ailede doğan Nawa, evlendikten sonra mali zorluklarla karşılaştıktan sonra bu restoranı açmış, motivasyonunu şu şekilde özetliyor: “Bir ailenin zengin olmasının kadını zengin yapmadığını fark ettim. Kendi parası olmalı”. Restoran aracılığıyla zor durumdaki diğer kadınlara yardım ettiğini düşünüyor.
34 yaşındaki beş çocuk annesi Nawa burayı genellikle ailelerinin geçimini sağlayan tek kişi olan savunmasız kadınların iş bulabileceği ve bir amaç edineceği bir yer olarak tasavvur etmişti. Ekibinde dullar, eğitimden mahrum genç kadınlar ve ayrıcalıklı olmayan kadınlar vardı. Nawa, “Kadınlara iş imkanı ve yemek yiyebilecekleri samimi bir alan sağlıyorduk” dedikten sonra şöyle devam ediyor: “Kadınlardan birinin yedi çocuğu var ve kocası vefat etti ve bu onun sofraya yemek getirebilmesi için tek fırsattı.”
“Önce üniversitemi kapattılar şimdi restoranı”
Babasının vefatından sonra ailesini geçindirmek için restoranda çalışan 25 yaşındaki Shabnam şimdi belirsiz bir gelecekle karşı karşıya: “Çalışmak psikolojime iyi geldi ama şimdi ne yapacağımı bilmiyorum. Yoruldum; önce üniversitemi kapattılar, şimdi restoranı kapattılar” diye içinde bulunduğu durumu anlatıyor. Shabnam, Taliban kadınların üniversiteye gitmesini yasaklayana kadar Kabil Üniversitesi’nde öğrenciydi ve Ziraat Fakültesinde okuyordu.
Giderek kısıtlayıcı hale gelen Taliban kontrolündeki Afganistan’da kadınlar tarafından kurulan ve işletilen restoranlar onlar için bir sığınaktı. “Bu sadece orada çalışan kadınlar için önemli değildi; Restoran ayrıca kadınların ev dışında toplanıp sosyalleşebileceği bir alan sağlıyor. Kadınlara açık olan bu alan önemli.” diyor, Nawa.
Kapatmalarla ilgili öfkelerini ve korkularını dile getiren kadınlar bunun kadınların kamusal yaşamdaki varlığını silmeye yönelik bir adım olduğunu vurguluyorlar.
“Burası bizim için bir sığınaktı”
Restoranın bir kadın müşterisi, “Burası kadınların kendilerini güvende ve bağımsız hissedebilecekleri bir yerdi. Artık bu elimizden alındı.” Restorana sık sık gelen bir başka kadın da sıkıntısını şöyle paylaşıyordu: “Bu restoranlar bizim tek sığınağımızdı. Şimdi nereye gideceğiz?”
Benzer bir durum, güvenlik endişesi nedeniyle adı verilemeyen, kadınlara özel başka bir restoranda da yaşandı. İşçilerden Shahida, deneyimini şöyle paylaşıyor: “Restoran bizim için bir umut ışığıydı. Güvenli bir ortamda çalışmamıza ve ailelerimize destek olmamıza olanak sağladı. Artık kapanışla birlikte hiçbir seçeneğimiz kalmadı.” Üç çocuklu bekar bir anne olan Shahida, artık belirsizlikle ve ailesinin geleceği konusunda korkuyla karşı karşıyadır. Taliban yetkilileri restoranlarını birçok kez ziyaret etmiş ve çoğu zaman kadınları başörtülerini doğru şekilde takmadıkları gerekçesiyle azarlamıştı. Shahida, “Bize kadınların burada çalışamayacağını çünkü bunun inançlarına aykırı olduğunu söylediler” dedi. “Peki başka hangi seçeneklerimiz var?”
Kadınlar tarafından işletilen ve kapanma tehlikesi ile karşı karşıya olan farklı bir restoranda çalışan Halima ise Taliban’ın kısıtlamalarının etkisini şöyle anlatıyor: “Restoran sadece çalışılacak bir yerden daha fazlasıydı. Bir araya gelebileceğimiz, paylaşabileceğimiz bir sığınaktı. Hikayelerinizi paylaşın ve birbirinizi destekleyin. Bu alanı kaybetmek çok yıkıcı.” Restoranı ziyaret eden üst düzey bir Taliban yetkilisinin, dini kanunlara aykırı olduğu için kadınların hiç çalışmaması gerektiğini söylediğini hatırladı. Kadınların dışarıda çalışması değil evde olması gerektiğini söyledi.
Bu haber iufasiapacific tarafından yazılmıştır. Kimliklerini korumak amacıyla görüşme yapılan kişilerin isimleri değiştirildi. www.iufap.org/2024/07/16/taliban-forces-closure-of-women-only-restaurants-the-last-haven-for-afghan-women-workers-under-threat
