Devrimciler, sosyalistler, feministler kurulu düzenle derdi olanlar yüzyıllardır devletlerin baskı ve tehditleriyle karşı karşıya kaldılar. Bitmeyen soruşturmalar, takipler, cezalar, hapishane tehditleri tüm muhaliflerin başında Demokles’in kılıcı gibi sallanıp durdu. İnsanlar kaçtılar, saklandılar, yakalandılar, göz altına alındılar bu süreçlerde “insan saklama ve saklanma” hayati öneme sahip bir eylemdi. Kimi zaman siz kaçarsınız, kimi zaman başkaları. Bazı dönemlerde bu tehditler iyice artar. Türkiye’de de 12 Eylül döneminde saklanacak ev olması, bazılarının evlerini bu iş için açmış olmaları, ayakta kalmanın yollarından biriydi.
İstanbul’da bulunduğumuz semtin yerlisi olmamız, evimizin de aile evi -bu nedenle de kısmen güvenli olması- saklama, saklanma olaylarına bir biçimde girmemize neden olmuştu. Yataklık etmek garip bir durumdur; ne içinde olursunuz olayın, ne de büsbütün dışında. Bir noktadan sonra o hareketten bu hareketten fark etmezdi, geniş aile de ciddi destekçilerden biriydi. Dayılar, teyzeler, yengeler yeğenler. Yaşıyorduk öyle güzel güzel…
Almanca’dan kadın portreleri yazmak için kaynak tararken, Berlin’e ilişkin direnişe katılanlar ve direnişe destek veren, “yardım ve yataklık” edenler isimli bir listeyle karşılaştım… Yaşamı hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadığımız Margarete Rentsch (Daene) ve kocasının ismine işte böyle bu listede rastladım. Hem direnişçiler hem de direnişçileri saklayanlar arasında vardı isimleri. Kimdi Margarete Daene? Sonra birkaç kaynak daha buldum wikipedia’da bile kaçak Yahudi kadınların saklayan kadın olarak geçiyordu adı. Margarete işçi olarak çalışmıştı, sendikacılık yapmıştı, sosyalistti ama “insan saklama” kimliğine damga vuran faaliyet olarak kayıtlara geçmişti.
Sosyalist bir kadındı Margarete Rentsch, 1911 yılında çilingir Ernst Rentsch ile eşi Clara’nın kızı olarak Berlin’de dünyaya geldi. Ticaret lisesine gitti ve stenograflık eğitimi aldı. O dönemde Alman Sosyal Demokrat Partisine üye oldu. Ayrıca Özgür Düşünürler Derneği ve Merkez Çalışanları Derneği’nin de aktif çalışanları arasında yer alıyordu.
Metal-İşçileri sendikasında çalıştı
1930 yılında Alman Metal İşçileri Sendikasının arşivinde idari çalışan olarak işe başladı. 1933 yılında Weimer hükümetinin sendikaları kapatmasıyla işsiz kaldı. Alwin Brandes’in etrafında oluşan direniş grubuna katıldı ve bildirilerin hazırlanmasına ve dağıtılmasına yardımcı oldu.
Brandes’in tutuklanmasının ardından, Gestapo tarafından aranan Heinrich Schliestedt’i aylarca kendi dairesinde sakladı. 1934 yılında Schliestedt onun yardımıyla yurtdışına kaçmayı başardı.
1936 yılında Wilhelm Daene ile evlendi. 1936 sonbaharında kızları Ursula dünyaya geldi. Daha sonra eşiyle birlikte Berlin-Wittenau’daki Teves fabrikasında çalışmaya başladı ve buradaki direniş grubuna katıldı. Zorunlu çalışmaya tabi Yahudi işçilere destek verdiler ve Margarete birçok Yahudi kadını sürgüne gönderilmekten ve ölümden kurtardı.
1944 yılında Wilhelm Daene Gestapo tarafından vatana ihanetle suçlanarak tutuklandı. Margarete kaçak Yahudi kadınlara saklamaya ve bakmaya devam etti. Gerda Lesser, Lola Alexander ve Ursula Finke sakladığı kadınlardı, ne yazık ki Lesser bir süre sonra yakalandı ve Auschwitz’e sürüldü. Diğer kadınlar savaşın bitimine kadar dışarıda kaldılar. Bir süre sonra Wilhelm Daene “Halk Mahkemesi”nde beraat etti, ancak tekrar tutuklanma korkusuyla savaşın sonuna kadar saklandı.
Margarete saklama konusunda ciddi bir biçimde uzmanlaştı kaçaklar için durmadan alternatif evler buluyordu. Ayrıca sahte belge üretiminde de epey uzmanlaşmıştı pek çok kişiye de kimlik temin ederek onların yaşamasını sağladı.
Savaştan sonra çift, Berlin-Tegel’e yerleştiler. Burada ödünç kitap veren iki kitapevi açtılar. Her ikisi de zulüm görenlere yaptıkları yardımlardan dolayı Berlin Senatosu tarafından onurlandırıldı. Margarete Daene, Ocak 2000’de 88 yaşında yaşama veda etti.
